INSTYTUT HISTORII

Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

Dzieci Zamojszczyzny

 
OPIS BADAŃ: 
Badania naukowe, prowadzone przez dr Beatę Kozaczyńską, miały na celu rekonstrukcję losów dzieci z Zamojszczyzny i ich wysiedleńczej gehenny w czasie drugiej wojny światowej. O ich losie decydowała selekcja rasowa, dokonana przez Niemców w obozie przejściowym w Zamościu (UWZ-Lager Zamosc). Dzieci mające poniżej 14 lat, uznane za „bezwartościowe rasowo” (nieodpowiadające kryteriom rasy nordyckiej) i nie nadające się na zniemczenie, były z reguły odłączane od rodziców (matek) i wywożone z obozu w bydlęcych, nieogrzewanych wagonach do wschodniej części dystryktu warszawskiego. W toku badań ustalono, iż dzięki bezinteresownym i solidarnym postawom Polaków w powiatach: garwolińskim, siedleckim i mińsko-mazowieckim oraz błyskawicznej akcji pomocowej, udało się uratować większość wysiedlonych dzieci z sześciu „transportów śmierci”. Część z nich zmarła wskutek chorób i wycieńczenia jako rezultat pobytu w tzw. końskich barakach w obozie przejściowym w Zamościu oraz nieludzkich warunków transportowania (do dziś spoczywają w zbiorowych mogiłach na terenie tych powiatów). 
W kręgu zainteresowań badawczych znalazła się również problematyka dotycząca mieszkańców Warszawy i ich reakcji, na początku stycznia 1943 r., na pogłoski o pojawieniu się w okupowanej stolicy towarowych transportów z dziećmi zrabowanymi rodzicom na Zamojszczyźnie przez Niemców oraz ich wywożeniu w nieznanym kierunku (na zniemczenie bądź zagładę). Tylko nielicznym Polakom udało się wykraść lub wykupić dziecko z transportu. Nie zabrakło wśród tych osób pracowników warszawskich zakładów pracy, przedstawicieli inteligencji, świata artystycznego, literackiego itp. Do akcji pomocowej włączyło się też duchowieństwo (wystawiano fałszywe metryki, szukano miejsc dla umieszczenia dzieci, organizowano zbiórki itp.) oraz siostry zakonne. Natychmiastowa reakcja ludności polskiej w okupowanej Warszawie, a następnie długofalowa (aż do wybuchu Powstania Warszawskiego) pomoc materialna i finansowa, przyczyniły się do uratowania wielu wysiedlonych dzieci. 
Zamierzeniem badawczym dr B. Kozaczyńskiej jest też odtworzenie działalności niemieckiego obozu przejściowego w Zamościu (UWZ-Lager Zamosc) w latach 1942-1944 i jego roli podczas wysiedleń i pacyfikacji Zamojszczyzny. 

UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW BADAŃ

  • Publikacje

When there were no more tears left to cry : the tragic fate of the Polish children displaced from the Zamość region in 1942-1943 / Beata Kozaczyńska. // W: Crime without Punishment... The Extermination and Suffering of Polish Children during the German Occupation 1939-1945 / Edited by Janina Kostkiewicz. - Kraków : Jagiellonian University Press, 2020. - S. 99-113. - ISBN 978-83-233-4806-1

Obraz kobiety matki w obozie przejściowym w Zamościu (1942-1943) / Beata Kozaczyńska. // W: Historia kobiet czy historie kobiet? / redakcja Ewa Chabros i Agnieszka Klarman. - Wrocław ; Warszawa : Instytut Pamięci Narodowej-Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział we Wrocławiu, 2019 S. 29-38.. - ISBN 978-83-8098-725-8

The value of bread in the German transit camps in Zamość in the light of memories, testimonies and accounts of oral histories of the former prisoners – Polish people displaced from Zamość region (1942-1943) / Beata Kozaczyńska. // Wschodni Rocznik Humanistyczny. - T. 16, nr 4 (2019), s. 203-213. - ISSN 1731-982X

Artur Schütz - komendant obozu przejściowego w Zamościu (UWZ-Lager Zamosc) - w pamięci byłych więźniów / Beata Kozaczyńska. // W: Jak rodzi się zło : sprawcy, wykonawcy, pomocnicy / redakcja naukowa Alicja Bartuś.. - Oświęcim : Biblioteka Galeria Książki w Oświęcimiu ; Fundacja na Rzecz MDSM, 2018. - S. 135-144. - ISBN 978-83-940090-2-1

"Zapamiętaj imię swoje...". Wojenne losy dzieci polskich podczas wysiedleń i pacyfikacji na Zamojszczyźnie (1942-1943) / Beata Kozaczyńska. // W: Zdeptane dzieciństwo : II wojna światowa i jej wpływ na los dzieci / redakcja naukowa Alicja Bartuś, Piotr Trojański.. - Oświęcim : Fundacja na rzecz MDSM : Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2017. - S. 57-73. - ISBN 978-83-64554-52-0

  • Monografia

Okladka Bylismy w transportach Dzieci Zamojszczyzny

Byliśmy w transportach Dzieci Zamojszczyzny / wstęp i opracowanie Beata Kozaczyńska. - Warszawa : Narodowe Centrum Kultury : SAL Białki, 2017. - ISBN 978-83-7982-247-8

Książka zawiera transkrypcje relacji "oral history" pozyskanych przez autorkę podczas wywiadów z osobami naznaczonymi w dzieciństwie doświadczeniem wysiedlenia z rodzinnego domu na Zamojszczyźnie w latach 1942-1943 i wywózki w bydlęcych, towarowych wagonach z obozu przejściowego w Zamościu do stacji przeznaczenia we wschodniej części dystryktu warszawskiego (stacje kolejowe w: Pilawie, Sobolewie, Siedlcach, Mordach i Mrozach). To właśnie na te dzieci czekano w całym okupowanym kraju, dyżurowano na stacjach kolejowych i apelowano na łamach konspiracyjnych pism o ich ratowanie. Przyjazd „transportów śmierci” do powiatów: garwolińskiego, siedleckiego i mińsko-mazowieckiego wywołał wszędzie jednakową postawę ludności: ogromne wzburzenie, mobilizację i determinację w akcji ratowania dzieci i opieki przez wiele miesięcy, aż do zakończenia II wojny światowej (znane są przypadki adopcji tych dzieci).

  • Referaty na konferencjach naukowych i popularno-naukowych
Foto ze strony portalu INTERIA
 

Beata Kozaczyńska, Manifestacyjny pogrzeb wysiedleńców z Zamojszczyzny w Siedlcach (3 lutego 1943 r.) i jego reperkusje), Konferencja: „Oblicza Wojny. Miasto i Wojna”, Łódź 26-27.11.2020 r.

Beata Kozaczyńska, Śmiertelność wśród dzieci w obozie przejściowym w Zamościu (UWZ-Lager Zamosc) w latach 1942-1943, Konferencja: „Formy zniewolenia w okresie II wojny światowej na okupowanych przez Niemców ziemiach polskich (1939–1945): obozy, getta i więzienia”, Warszawa 4-5.11.2020 r.

Beata Kozaczyńska, Postawy mieszkańców dystryktu warszawskiego wobec polskich dzieci i starców wysiedlonych z Zamojszczyzny do dystryktu warszawskiego (1942–1943), Konferencja: „Migracje ludności okresu wojen od starożytności do współczesności: ucieczka, uchodźstwo, ewakuacja, wypędzenie”, Niepołomice 26-28.09.2019 r.

Beata Kozaczyńska, O listach Polaków wysiedlonych z Zamojszczyzny na roboty przymusowe do Rzeszy (1942-1943) w zbiorach Instytutu Pamięci Narodowej, Konferencja: „Archiwa w Polsce: wczoraj-dziś-jutro. 100 lat archiwów państwowych”, Siedlce 14-15.02.2019 r.

Beata Kozaczyńska, Niemieckie zbrodnie na dzieciach polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny w latach 1942-1943, Konferencja: „Świadek wieku ludobójstwa. Rafał Lemkin i konwencja z 1948 r.”, Warszawa 3-5.12.2018 r. 

Beata Kozaczyńska, Rabunek dzieci polskich podczas wysiedleń na Zamojszczyźnie (1942-1943), Konferencja: „Rabunek i germanizacja polskich dzieci w czasie II wojny światowej”, Kraków 21-22.11.2018 r. 

Beata Kozaczyńska, »Tu sztabkę złota można położyć i będzie spokojnie leżała, ale o chleb gotowi ludzie się bić…« Wyżywienie ludności cywilnej wysiedlonej z Zamojszczyzny – więźniów obozu przejściowego w Zamościu (1942-1943), Konferencja: „Wojna od kuchni – kultura kulinarna, aprowizacja i używki w dziejach wojska i wojen”, Niepołomice 27-29.09.2018 r.

Beata Kozaczyńska, Artur Schütz – komendant obozu przejściowego w Zamościu – w pamięci byłych więźniów, Konferencja: „Jak rodzi się zło. Sprawcy, wykonawcy, pomocnicy”, Oświęcim 15-17.06.2018 r.

Beata Kozaczyńska, Wojenne losy małoletnich więźniów obozu przejściowego w Zamościu, wywiezionych na roboty przymusowe do III Rzeszy /wybrane aspekty/, Konferencja: „Praca przymusowa podczas II wojny światowej, jej pamięć i konsekwencje”, Szczecin 8-9.05.2018 r.

Beata Kozaczyńska, Dzieci polskie z Zamojszczyzny - więźniowie niemieckiego obozu przejściowego w Zamościu i ich losy /1942-1943/, Sesja edukacyjna: „Niemieckie wysiedlenia Polaków z Zamojszczyzny”, Oświęcim 23.03.2018 r.

Beata Kozaczyńska, »Dokupię jeszcze dwie łyżki! «. Wywożenie dzieci z obozu przejściowego w Zamościu do dystryktu warszawskiego i ich losy (1942-1945), Konferencja: „Dzieci Zamojszczyzny – zbrodnia, o której nie wolno człowiekowi zapomnieć”, Zamość 10-11.03.2018 r.

Beata Kozaczyńska, »Mizeraki, blade i wychudłe…«. Egzystencja dzieci w obozie przejściowym w Zamościu (UWZ-Lager Zamosc) w latach 1942-1943, Konferencja: „Sztuka przetrwania. Życie codzienne w ekstremalnych warunkach obozowych w XX – XXI w.”, Siedlce 8-9.03.2018 r.

Beata Kozaczyńska, Przeżyć  dzień,  przeżyć  noc... w obozach jeńców sowieckich w Zamościu w czasie II wojny światowej, Konferencja: „W niewoli – doświadczenie jenieckie, regulacje prawne i otoczenie społeczne na przestrzeni dziejów”, Niepołomice 21-22.09.2017 r.

  • Wystawy

Dzieci Zamojszczyzny historie prawdziwe youtube

Wystawa historyczna pt. „Dzieci Zamojszczyzny: historie prawdziwe/The Children of the Zamosc region true stories” autorstwa dr Beaty Kozaczyńskiej, przygotowana dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych, była prezentowana w okresie od 14 marca do 10 grudnia 2019 r. w placówkach i instytucjach na terenie województw: mazowieckiego, lubelskiego i warmińsko-mazurskiego.

link do: Gminna Biblioteka w Mokrem | 12 - 26.11.2019
link do: Książnica Zamojska im. S. K. Zamoyskiego | 22.10 - 08.11.2019
link do: Biblioteka Pedagogiczna w Mińsku Mazowieckim | 19.09 - 03.10.2019
link do: Dom Kultury w Kałuszynie | 11 - 19.09.2019
link do: Pisz, Delegatura IPN w Olsztynie | 04 - 05.09.2019
link do: Gminny Ośrodek Kultury w Grabowcu | 14.06 - 01.07.2019
link do: Biblioteka Pedagogiczna w Siedlcach | 14 - 28.03.2019
 

Ocalone z transportw Dzieci Zamojszczyzny

Wystawa historyczna pt. „Ocalone z transportów Dzieci Zamojszczyzny” autorstwa dr Beaty Kozaczyńskiej, ukazuje losy uratowanych dzieci z Zamojszczyzny, wywiezionych w sześciu transportach do wschodniej części dystryktu warszawskiego późną jesienią i zimą 1942/1943 r. Część ekspozycji zawiera fotografie współczesne osób posiadających status „Dzieci Zamojszczyzny”, wykonane przez autorkę scenariusza wystawy podczas wywiadów ze Świadkami historii. Wystawa była prezentowana w woj. mazowieckim i lubelskim.

link do: Gminna Biblioteka Publiczna w Adamowie | 08.10 - 07.11.2019
link do: Dom Kultury w Łabuniach | 9.04 - 03.05.2018
link do: SOK w Komarowie-Osadzie | 09.04.2018
link do: Gminny Ośrodek Kultury w Mirczu | 15 - 28.01.2018
link do: Świetlica w Stoku Lackim | 05 - 11.11.2017
 
  • Wykłady:
link do: Losy Dzieci Zamojszczyzny podczas drugiej wojny światowej | Miejska Biblioteka Publiczna w Białej Podlaskiej | 22.11.2019
link do: Tragedia Dzieci Zamojszczyzny w zwierciadle słów |  Biblioteka Publiczna Gminy Zamość w Mokrem | 13.11.2019
link do: Byliśmy w transportach dzieci Zamojszczyzny | Biblioteka Główna Książnicy Zamojskiej  | 28.11.2017

link do: Dzieciństwo bez uśmiechu. Wojenne losy dzieci polskich z Zamojszczyzny (1942-1943) | GOK w Wysokiem  | 26.11.2017

  • Media:
link do: Rabunek polskich dzieci przez Niemców  | TVP Historia | 13.01.2021
link do: Katolickie Radio Zamość | 28.11.2019
link do: Radio Lublin | 27.11.2019
link do: TVP3 Lublin | 23.10.2019
link do: Radio Lublin | 23.10.2019

link do: Interia.pl | 21.11.2018

 

Medal „Zasłużony dla Zamościa” dla dr Beaty Kozaczyńskiej

Medal Zasuony dla Zamoscia dla dr Beaty Kozaczyskiej

Podczas obchodów 77. rocznicy wysiedleń na Zamojszczyźnie, 27 listopada 2019 r., dr Beata Kozaczyńska z Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach została uhonorowana Medalem Prezydenta Miasta Zamość „Zasłużony dla Zamościa”. Uroczystość odbyła się w Zespole Szkół Ponadpodstawowych Nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi im. Dzieci Zamojszczyzny w Zamościu.

okladka kronika